Lahore, 25 Feb 2025 (The Hind Canadian Times) : ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਖੋਜਕਰਤਾ ਤਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੁਟਾਲੀਆ ਨੇ WCLA ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗਾਈਡਬੁੱਕ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਲੀ ਇਮਰਾਨ ਚੱਠਾ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਡਾਕਟਰ ਬੁਟਾਲੀਆ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਪੁਰਖੇ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਤੋ ਸਨ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਉਨਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਉਹਨਾਂ ਲਾਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੈਦਲ ਦੌਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ । ਬੁਟਾਲੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਟੂਰ ਤਿੰਨ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਤੋਂ ਛੇ ਘੰਟੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਅਕਬਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਲਾਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ 1799 ਵਿੱਚ ਜਿੱਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1849 ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਕੰਵਰ ਨੌਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਨਵੇਂ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ ਅਤੇ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਸਿਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 100 ਸਮਾਰਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖ-ਯੁੱਗ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
Report
by : Ali Imran Chattha, Special Reporter, Lahore (International Desk)